Godišnjica operacije Halijard, koja predstavlja jednu od najvećih misija spasavanja savezničkih pilota oborenih tokom Drugog svetskog rata, biće obeležena sutra u Pranjanima, nedaleko od Gornjeg Milanovca. Ova operacija, koja se odvijala između 1943. i 1944. godine, uključivala je spasavanje američkih vazduhoplovaca oborenih nad Srbijom.
Tokom Drugog svetskog rata, američki vazduhoplovci su se suočavali sa ozbiljnim opasnostima, a mnogi su oboreni na teritoriji koju je kontrolisala nacistička Nemačka. U tom periodu, pripadnici pokreta otpora, uz pomoć lokalnog stanovništva, organizovali su spasavanje i zbrinjavanje ovih pilota. Operacija Halijard, poznata i kao vazdušni most, bila je ključna za evakuaciju više od 500 savezničkih pilota, većinom iz Pranjana, koji su se sklanjali kod snaga generala Draže Mihailovića, lidera Jugoslovenske vojske u otadžbini.
U julu 1944. godine, Odeljenje za strateške operacije (OSS) Vojske SAD-a osmislilo je plan za evakuaciju oborenih pilota. Petnaesti vazduhoplovni korpus SAD-a izveo je oko 20.000 borbenih letova iz svojih baza u Italiji, sa ciljem da napadne ključne ciljeve u okupiranoj Jugoslaviji, uključujući rafinerije u Ploeštiju, Rumunija, koje su bile od vitalnog značaja za nacističku ratnu mašineriju.
Od oktobra 1943. do oktobra 1944. godine, saveznički bombarderi često su preletali okupiranu Srbiju, bombardujući ciljeve u Nemačkoj, Mađarskoj i drugim zemljama. Međutim, gubici su bili veliki, sa oko 50% američkih vazduhoplovaca koji su izgubili život tokom misija. U tom kontekstu, piloti koji su preživeli oborenje često su se oslanjali na pomoć lokalnog stanovništva i pokreta otpora.
Komandant 15. vazduhoplovnog korpusa, general Nejtan Tvining, organizovao je posebnu grupu za spasavanje oborenih pilota, na čijem čelu je bio pukovnik Džordž Kraiger. Tokom noći 2. na 3. avgust 1944, tim Halijard misije je stigao u Pranjane, gde je zbrinuto oko 250 oborenih vazduhoplovaca. U tom trenutku, lokalno stanovništvo je odigralo ključnu ulogu u njihovom prihvatu i zaštiti.
Kapetan Zvonimir Vučković, bliski saradnik generala Mihailovića, organizovao je prihvat, smeštaj i lečenje oborenih pilota. U Pranjanima je osnovana improvizovana bolnica koja je lečila ranjene, a lokalno stanovništvo je često bilo u opasnosti zbog nemačkih potera. Vučković je takođe organizovao izgradnju piste na Galovića polju kako bi se omogućila evakuacija, što je uključivalo angažovanje više od stotinu meštana.
Prema izveštajima, tokom operacije Halijard spaseno je između 432 i 417 vazduhoplovaca, većinom američkih. Ova operacija je bila značajna ne samo zbog broja spašenih, već i zbog načina na koji su snage generala Mihailovića i lokalno stanovništvo zajednički radili na njenom ostvarenju. Mnogi od onih koji su spaseni bili su svesni političkih previranja koja su ih čekala, s obzirom na to da su se Sovjeti približavali Beogradu.
Među spašenim osobama bili su i neki istaknuti pojedinci, uključujući i obaveštajce. Mnogi od njih su iskoristili priliku da pobegnu iz okupirane zemlje, dok je sam general Mihailović odbio da napusti Srbiju, ostajući uz svoje ljude.
Hari Truman, predsednik SAD-a, posthumno je odlikovao generala Mihailovića Legijom zasluga za njegov doprinos savezničkoj pobedi tokom rata. Ova priznanja su dugo bila zapostavljena iz političkih razloga, a priznanje kćerki generala Mihailovića, Gordani, uručeno je tek 2005. godine.
Operacija Halijard i dalje se obeležava svake godine, a svečanosti su prilika da se oda priznanje svima koji su učestvovali u ovoj hrabroj misiji. Ova godišnjica podseća na složene odnose i izazove koji su obeležili Drugi svetski rat, kao i na važnost ljudske hrabrosti i solidarnosti u najtežim vremenima.
