Iako je Malta više od 1.000 kilometara vazdušnom linijom udaljena od Srbije, istorijske i kulturne veze između ovih zemalja su duboke i značajne. Ove veze se ogledaju kroz različite aspekte, od spomenika i verskih institucija do obrazovnih i kulturnih inicijativa.
Jedan od najvažnijih spomenika koji simbolizuje srpsko malteške veze je Spomenik sećanja na brodolom srpskih vojnika iz 1918. godine, koji je otkriven u Marsaskali. Ovaj spomenik je podignut u znak zahvalnosti stanovnicima Malte koji su spasili srpske vojnike nakon što je nemačka podmornica napala francuski brod „Polineziju“. Na tom brodu se nalazilo 500 srpskih kadeta koji su putovali ka Solunskom frontu. Malteški ribari su se u tom trenutku hrabro uputili da pomognu brodolomnicima, a među njima je bila i legendarna Milunka Savić. Ovaj događaj nije samo istorijski važan, već i simbolizuje humanost i solidarnost malteških građana.
Na Malti se nalazi i Srpska pravoslavna crkva – Parohija Sv. Apostala Pavla i Sv. Nikole, koja je 2021. godine dobila na korišćenje Crkvu Bogorodice žalosti u Birzebudži. Ova crkva je renovirana zahvaljujući zajednici Srba koji žive na Malti. Održavanje verskih obreda okuplja ne samo Srbe, već i pravoslavce iz drugih zemalja, poput Rusije i Rumunije, čime se neguje multikulturalnost i međusobno razumevanje.
Obrazovanje takođe igra ključnu ulogu u očuvanju srpskog identiteta na Malti. Srpska dopunska škola Sv. Jelena Anžujska, koja je od školske 2022/23. godine pod okriljem Ministarstva prosvete Republike Srbije, okuplja više od 200 srpskih mališana. Ova škola ne samo da obezbeđuje obrazovanje, već i pomaže deci da se povežu sa svojim korenima i kulturom.
U oblasti književnosti, Forum srpskih književnika se održava svake godine na Malti, okupljajući pisce i umetnike iz Srbije i dijaspore. Ova manifestacija omogućava autorima da predstave svoja dela i upoznaju se sa životom Srba na Malti, a iz godine u godinu objavljuje se Zbornik dela nastalih na ovom književnom okupljanju.
Malteška srpska zajednica, koja deluje više od 20 godina, ima za cilj da unapredi razumevanje i saradnju između srpskog i malteškog naroda kroz različite kulturne, ekonomske i socijalne aktivnosti. Ova organizacija je postavila temelje za jaču integraciju srpske zajednice u maltensko društvo.
Istorijske veze između Srbije i Malte sežu duboko u prošlost, a jedan od značajnih trenutaka je boravak princa Pavla Karađorđevića na Malti tokom Drugog svetskog rata. Njegova uloga u obnovi aktivnosti Ruskog Velikog priorata na Malti je bila ključna, naročito u osnivanju novih kancelarija i obnovi sedišta ovog reda.
Još jedan značajan lik u ovoj priči je Petar Želalić, koji je postao vitez Malteškog reda nakon što je hrabro spasio brod i zarobio Turke. Njegova zadužbina na Malti, uključujući Crkvu sv. Nikole, ostavila je trajan pečat na malteškoj kulturi i istoriji.
Na kraju, ikona Presveta Bogorodica Filermosa, koja je vekovima bila u vlasništvu Malteških vitezova, takođe predstavlja snažnu povezanost između Srbije i Malte. Ova ikona je tokom svoje istorije prešla kroz razne zemlje, a danas se čuva u Crnoj Gori, simbolizujući trajnu vezu između pravoslavnih naroda.
Sve ove priče i inicijative pokazuju duboku povezanost između Srbije i Malte, koja se ogleda u zajedničkoj istoriji, kulturi i ljudskim vrednostima. Kroz različite oblike saradnje, ova dva naroda nastavljaju da grade mostove razumevanja i prijateljstva.
