Ozonska rupa iznad Antarktika 2025. godine zabeležila je jednu od najmanjih površina u poslednjim decenijama, prema godišnjem izveštaju NASA-e i NOAA-e. Prosečna površina rupe, koja je mjerena između 7. septembra i 13. oktobra, dostigla je 18,71 miliona kvadratnih kilometara. Ova veličina predstavlja petu najmanju površinu od 1992. godine kada su uvedena prva globalna ograničenja za supstance koje oštećuju ozonski omotač.
Iako se i dalje može opisati kao „kontinentalnih razmera“, ovogodišnja ozonska rupa formirala se kasnije i raspadala se skoro tri nedelje ranije u poređenju sa trendovima iz poslednje decenije. Maksimalna dnevna površina, zabeležena 9. septembra, iznosila je 22,86 miliona kvadratnih kilometara, što je oko 30% manje od istorijskog minimuma iz 2006. godine.
Naučnici ističu da je postepeno smanjenje supstanci koje oštećuju ozonski omotač, prvenstveno hlorofluorougljovodonika (CFC) i drugih jedinjenja bogatih hlorom i bromom, rezultat Montrealskog protokola iz 1987. godine, koji se smatra jednom od najuspešnijih globalnih ekoloških politika. Pol Njuman, vođa istraživačkog tima u NASA-inom Goddard centru za svemirska istraživanja, naglašava da se može primetiti trend smanjenja veličine ozonske rupe u poređenju sa početkom 2000-ih godina. Međutim, ističe da je povratak na nivoe iz osamdesetih još dalek put.
Stiven Montzka iz NOAA-e napominje da su koncentracije štetnih jedinjenja smanjene za oko trećinu od maksimuma zabeleženog 2000. godine. Ipak, ovi zagađivači ostaju u atmosferi decenijama i nastavljaju da se oslobađaju iz starih proizvoda kao što su izolacije i povučena oprema. Potpuni oporavak ozonskog omotača iznad Antarktika ne očekuje se pre kraja 2060-ih godina.
Ozonski omotač, koji se proteže na visini od 11 do 50 kilometara iznad Zemljine površine, funkcioniše kao prirodna zaštita od štetnog ultraljubičastog zračenja. Smanjenje nivoa ozona povećava izloženost UV zračenju, što može imati ozbiljne posledice po javno zdravlje i ekosisteme, uključujući veću učestalost raka kože i katarakte, kao i oštećenja na usevima. Proces razgradnje ozona povezan je sa prisustvom molekula koji sadrže hlor i brom u gornjoj atmosferi, a koji potiču od starih CFC-a korišćenih u frižiderima, klima uređajima i sprejevima.
Kada ova jedinjenja dospeju u stratosferu, sunčevo zračenje razlaže ih, oslobađajući atome koji uništavaju molekule ozona. Prema Njumanovim rečima, „ovogodišnja rupa bi bila preko milion kvadratnih milja veća da su u stratosferi još uvek bili isti nivoi hlora kao pre 25 godina“.
Za analizu evolucije ozonske rupe koristi se mreža satelita i zemaljskih instrumenata, uključujući NASA-ine satelite Aura, NOAA-20, NOAA-21 i platformu Suomi-NPP. Značajne podatke pružaju i meteorološki baloni lansirani sa stanice South Pole Atmospheric Baseline Observatory. Podaci sa balona su zabeležili minimalnu vrednost od 147 Dobsonovih jedinica 6. oktobra 2025. godine, dok je najniža vrednost ikada izmerena na Južnom polu bila 92 jedinice 2006. godine.
Jedna Dobsonova jedinica odgovara količini ozona koja bi, kada bi bila komprimovana pri normalnom pritisku i temperaturi, formirala sloj debljine jednog stotog dela milimetra. Osim gasova koji uništavaju ozon, klimatski faktori kao što su temperatura i intenzitet polarnog vrtloga takođe utiču na veličinu rupe. Ove godine, neobično slab polarni vrtlog i temperature više od proseka verovatno su doprineli manjoj veličini rupe koja je primećena.
Uprkos opreznosti koju stručnjaci i dalje izražavaju, podaci iz 2025. godine predstavljaju pozitivnu poruku i potvrđuju efikasnost međunarodnih politika zaštite ozona. Iako će potpuni oporavak trajati još nekoliko decenija, trend je jasan: planeta polako ali sigurno povraća svoj prirodni štit protiv ultraljubičastog zračenja.
