U najnovijoj epizodi serijala „Izgubljeni gradovi Balkana“, tim arheologa i pilota drona istražuje srednjovekovne gradove čiji su delovi još uvek pod zemljom. Ova epizoda vodi nas u srce srpske istorije, u okolinu Novog Pazara, gde se nalazio Stari Ras, sedište Nemanjića, osnivača srpske države. Ova oblast je od velikog značaja za razumevanje političke i kulturne evolucije Srbije.
Arheolozi koriste savremenu tehnologiju kako bi otkrili skrivene prostore i zidine. Dronovi opremljeni kamerama omogućavaju uklanjanje vegetacije, dok senzori detektuju temperaturne razlike ispod tla, otkrivajući granice srednjovekovnog grada. Cilj istraživanja je rekonstrukcija izgleda nekadašnje države i razumevanje njenih teritorijalnih borbi.
Stari Ras, pored tvrđave i utvrđenog grada, obuhvata i oblast Rasa, koja nosi ime srpske države od 12. veka. U pisanim izvorima, srpska država se pominje kao Raška. Ras ima bogatu istoriju koja seže u antičko doba, a kroz vekove je bio središte mnogih značajnih događaja, uključujući borbe moćnih župana poput Vukana, Uroša I i II, kao i kraljeva kao što su Stefan Nemanja, koji je sredinom 12. veka došao u Ras i preuzeo vlast.
Prva stanica arheološkog istraživanja je crkva svetih apostola Petra i Pavla, koja se nalazi blizu Novog Pazara. Ova crkva je značajna jer je ovde kršten Stefan Nemanja, a njegov sin Stefan Prvovenčani je krunisan 1217. godine. U okolini crkve su se nalazili dvori Nemanjića, a u blizini je i rodno mesto Svetog Save u Mišićima, što dodatno naglašava istorijski značaj ovog prostora.
Takođe, oblast Rasa tokom vladavine Stefana Nemanje bila je političko središte srpske države. Odatle je Nemanja ujedinio Rašku, Zetu, Zahumlje i primorski pojas, koji se protezao sve do današnjeg Splita. Ovaj period označava ključne promene u organizaciji i širenju srpske države, kao i u njenom kulturnom razvoju.
Zanimljivo je napomenuti da su dvorovi Nemanjića bili daleko skromniji nego što se obično zamišljaju. Istorijski izvori ukazuju na to da su njihovi dvori bili građeni od drveta i nisu imali raskošne palate kakve bismo očekivali. Središte oblasti Rase nalazilo se oko crkve svetih apostola Petra i Pavla, poznate danas kao Petrova crkva. Ova crkva, kao i njena okolina, predstavljaju ključne tačke u razumevanju političkih i društvenih odnosa tog vremena.
Arheolog Adam Crnobrnja ukazuje na to da su Nemanjići imali skromne životne uslove, bez raskoši koja je kasnije postala simbol moći. Njihova vladavina je bila više usmerena na ujedinjenje i jačanje države nego na izgradnju monumentalnih građevina. Ovaj pristup se može shvatiti kao pragmatičan, usmeren na očuvanje resursa za ratne i političke ciljeve.
U potrazi za izgubljenim gradovima Balkana, arheolozi ne samo da istražuju fizičke ostatke, već i pokušavaju da razumeju dinamiku društva tog doba. Njihova istraživanja doprinose boljem razumevanju srpske istorije i identiteta, kao i nasleđa koje su Nemanjići ostavili.
Ova epizoda serijala „Izgubljeni gradovi Balkana“ naglašava važnost istraživanja istorijskih lokaliteta i korišćenje moderne tehnologije u arheologiji. Kroz ovakve projekte, nova saznanja doprinose našem razumevanju bogate i složene istorije Balkana, a posebno srpske srednjovekovne države. Iz tih istraživanja izvire nova svetlost na događaje koji su oblikovali savremenu Srbiju i njene granice.
